“Stel je voor: ‘Hitler’ zit met snor en al op een paard, omringd door tientallen Joodse knechten, die verkleed als nar de raarste capriolen uithalen. En Duitsland zegt: “Nee hoor, dit heeft niets met de Tweede Wereldoorlog te maken, dit is gewoon cultuur!” Nou, dán weet je ongeveer hoe wij, Surinamers, het Sinterklaasfeest in
Nederland beleven.”
Ik ben live te gast in een Surinaams radioprogramma waarin wij – vijf man sterk – een dialoog houden over de traditie van ‘Sinterklaas en Zwarte Piet’. Aan het woord is een luisteraar, die via de telefoon reageert op onze conversatie. Zijn vergelijking slaat bij mij in als een bom: zó heb ik er nog nooit tegenaan gekeken!
De gespreksleider heeft net een keurig verhaal afgestoken over de geschiedenis van de Heilige Sint Nicolaas. Geboren in Myra (destijds Grieks, later Turks), wordt deze deugdzame katholiek benoemd tot Bisschop en na zijn dood, in 343 nC, tot beschermheilige van kinderen, hoeren, zeelui en andere kwetsbare groepen. In 1087 nemen Moslims de macht in Turkije over en wordt zijn lichaam door Christenen afgevoerd en herbegraven in Bari, Italië.
Nieuw fenomeen
Thuis zoek ik de rest van de geschiedenis op. Tot halverwege de 19de eeuw was er geen enkele knecht-figuur betrokken bij de viering van 6 december – de sterfdag van Sint Nicolaas. Dat fenomeen doet zich pas voor in 1850, in een boekje van Jan Schenkman: Sint Nicolaas en zijn knecht. Maar dan is het nog maar één persoon en van een ‘tintje’ is geen sprake. Hij wordt pas ‘Zwart’ en ‘Piet’ na de afschaffing van de slavernij in 1863. Dan groeit dat ene hulpje uit tot steeds grotere aantallen, tot ze tezamen wel een hele boot (!) kunnen vullen. Geen wonder dat veel Surinamers de uitvinding van deze zwarte knechten, inclusief brabbeltaaltje met dikke w’s en en dikke lippen, beschouwen als een regelrechte wraakactie voor de afschaffing van de slavernij – de mooie verhalen over edele, Spaanse ‘Moren’ ten spijt. Sint Nicolaas heeft immers nooit in Spanje gewoond! Maar op deze manier heeft men, aldus de Surinaamse interpretatie, een handige draai weten te geven aan de verschijning van dit karikaturale Piet-typetje. Zo kon men de Creolen ondanks de afschaffing van de slavernij subtiel maar feilloos blijven afschilderen als inferieur, als ‘dom en minderwaardig’. En dat soort beelden, zo weten we allang, beklijft dieper dan menigeen lief is. Denk maar aan de stigmatisering van De Jood.
In het radioprogramma moet ik plotseling terugdenken aan die keer in 1990, toen ik met mijn eigen kinderen (ook getint en met kroeshaar) in Amsterdam Zuidoost de intocht van Sinterklaas meemaakte. Het was een vreemde gewaarwording om die stoet geschminkte Zwarte Pieten met pruik en al te zien opduiken tussen al die kindertjes die van zichzelf écht zo’n kleur hadden en net zulke krullen-kopjes als de Pieten die hun na-aapten – zij het aangevuld met overdreven onbenullig gedrag.
Ander kleurtje
Het was de tijd dat de eerste stemmen opgingen om Zwarte Piet een ander kleurtje te geven. Want nu Suriname onafhankelijk was en zoveel koninkrijk-genoten van daar naar hier waren verhuisd, werd deze relatief recent ingevoerde Zwarte Pieten-traditie door zijn rechtstreekse confrontatie extra kwetsend.
De tolerantie is er in Nederland inmiddels niet beter op geworden en het aantal Zwarte Pieten zeker niet minder. Alleen het ‘koeterwaals’ is na de jaren ’80 geleidelijk aan verdwenen – wat indirect bewijst dat er onmiskenbaar een associatie met Surinamers bestond.
Persoonlijk heb ik nog geen enkele Surinamer horen pleiten voor de afschaffing van ons geliefde Sinterklaasfeest. De Hollandse ‘cultuur’ wordt gerespecteerd. Maar geef Piet gewoon een ander kleurtje; is dat nou zo moeilijk? Per slot van rekening verandert Sinterklaas al meer dan 1700 jaar voortdurend van gedaante, plaats en betekenis!
Het radioprogramma van Frank Mansro, ‘De Dialoog’, is terug te horen via ‘uitzending gemist’ van Radio Salto te Amsterdam, Caribbean FM, donderdag 29 november van 21.00 tot 22.00 uur.
